सत्त्याला सोसणं

जीएंच्या एका कथेत नायक गावाबाहेर असलेल्या जंगलात एका गोसाव्याला भेटतो. या गोसाव्याबद्दल त्याने ऎकलेलं असतं,की याला भविष्य स्पष्ट दिसत असतं. माणसाचं सगळं भविष्य तो स्पष्ट पाहू शकत होता. एका ठिकाणी बसलेला भल्या मोठ्य दाढी मिशा असलेला हा गोसावी; नायक त्याला विचारतो, तू भविष्य जर एवढे स्पष्ट सांगतोस तर गावातल्या लोकांनी तुला एवढ्या बाहेर का बरं आणून बसविलं…. गोसावी त्याला आपल्या छातीवरची दाढी बाजूला काढून दाखवितो-सगळ्या छातीवर डोळे असतात. गोसावी सांगतो, ‘माणसाला भविष्य हवं असतं, पण भविष्याकडे निर्देश करणारं फक्त. सरळ स्पष्ट भविष्य कुणालाच नको असतं.’ हे स्पष्ट भविष्य म्हणजे लखलखीत सत्य. कुणाला पाहिजे असतं… ते सोसणारं असतं का माणसाला… माणसाला सत्य पाहिजे असतं, ते गुळमट; विषेशत: त्याच्याबद्दल काही सकारात्मक असेल तरच. नसता सत्त्याचा गळा घोटायला तो मागे पुढे पहाणारा नसतो.
….एका उर्दू शायरने म्हटलं आहे-
मेरे हातों ही मेरा कत्ल होगा,
मेरी बातों में सच्चाई बहोत है

खरंच, आपल्याला सत्त्य-स्पष्ट असं पाहिजे असतं का बरं… आपण सत्त्याचा उदो उदो करतो, मी खरंच सांगतो, मी कधी खोटं बोलत नाही, असं आपण नेहमी म्हणतो, खरंच का बरं आपण सत्त्य तेच बोलत असतो..विशेष म्हणजे खरंच का आपल्याला निर्मळ सत्त्य असं हवं असतं… त्या सत्त्यात जर आपला अहंकार गोंजारणारं काही नसेल तर ते आपल्याला रूचेल का,पटेल का…
आणखी एका शायरने म्हटलं आहे-
मजा देखा मियां सच बोलने का
जिधर तूम हो उधर कोई नही है

Read Full Post »

थट्टेचं सोनेरी उन

माणसाला नेहमीच गंभीर-उदात्त अशा विचारात रहाता येत नसतं, असं मी वाटून घेतो याचं कारण मला तसं रहाता येत नाही. पुष्कळदा मनाची अशी हलकी फुलकी स्थिती तयार होते, त्यावेळी सोनेरी उन्हात खेळणार्‍या कुत्र्या-मांजरासारखी तबीयत होते. मग त्यावेळी ज्याची त्याची थट्टा करावी वाटते. हसावं वाटतं खुदुखुदु;कुणी सहभागी झालं तरी, नाही झालं तरी. ही सुचलेली थट्टा सहसा गंभीर-उदात्तपणाबद्दलची असते. मला जाणिव असते,पोराने बाबांच्या मिशा धरून ओढाव्यात, त्यांच्या नाकाचा शेंडा धरून ठेवावा-हसावं, तसं माझंही होत आहे- मोठ्यांच्या विचारांना आपण ओढत आहोत,तसं आपण करीत आहोत. पण नाईलाज असतो. मनात थट्टेचं सोनेरी उन पडलं असतं ना ! ज्या गोष्टींनी प्रभावीत झालो, हमखास त्याच गोष्टींकडे गमतीच्या नजरेने पाहताना मजाही येत असते आणि गांभीर्याचा अतिरीक्त असर हलका झालेला असतो,दडपन कमी झालेलं असतं.
डॉ.इक्बाल याचा एक शे’र आहे :
तू ने ये क्या सितम किया,मुझको भी फाश कर दिया
मैं ही तो एक राज था, सिना-ए-कायनात में.
आक्रोड फोडून गर खावा तसं हे अवघड उर्दू शोधून मी अर्थ समाऊन घेतला. कवी ईश्वराला उद्देशून म्हणतो, की तू मला प्रकट केलंस (जन्माला घातलंस ) हा केवढा अन्याय केलास; (कारण ) मी जगात आलो नसतो, तर या विश्वाच्या रहस्याचाच एक भाग बनून राहिलो नसतो का ! अशाच आशयाचा गालिबचाही एक शे’र आहे. तर हे शे’र अतिशय आवडलेले. त्यांचा प्रभाव मनात बाळगलेला.
एकदा मनात थट्टेचं ते सोनेरी उन पडलं होतं, त्या उन्हात मी खेळत असताना, या शे’रवर माझी नजर पडली. आणि या शे’रच्या अनुषंगाने मी चक्क एक व्यंगचित्रच काढलं की ! या व्यंगचित्रात काळा कुट्ट अंधारातला एक रस्ता दाखविला आहे. त्या रस्त्यावर लाईटचा खांब,तेवढ्या लाईटच्या प्रकाशात रस्त्याचा तेवढा भाग उजळलेला. या उजेडात एक पोलीस एका चोराला हाथकडी ठोकून घेऊन चाललेला. चोराचा टिपीकल पट्ट्या पट्ट्याचा टी शर्ट,टिपीकल गॉगल वगैरे… मागे अंधार गुडूप आणि हा चोर त्या पोलीसाकडे पाहून म्हणतो आहे-काय ? हाच शे’र; डॉ.इक्बालचा. खरंच की, पकडल्या जाईपर्य़ंत प्रत्येक चोर हा विश्वाच्या रहस्याचाच एक भाग बनलेला असतोच ना ! अशाच अर्थाचं एक कोटेशनसुध्दा वाचण्यात आहे- ए जंटलमन इज जंटलमन, अंटील ही मीट्स पोलीसमन !
माझी आणखी एक सवय: कोणतंही गाणं मनात म्हणताना, मी स्वत: रफी असतो,मुकेश असतो, धर्मेंद्र असतो, देव आनंदही.ते गाणं म्हणताना माझ्याच वतीने मी त्या हिरोईनला आवाहन करीत असतो. ईश्वराला उद्देशून केलेली कोणतीही रचना म्हणताना, माझा असा आव असतो, की मीच ईश्वराला खुलासा विचारीत आहे. …डॉ.इक्बाल यांच्या शे’रच्या थट्टेतून मी व्यंगचित्र तर काढलं; पण आता त्यानंतर मी जेव्हा जेव्हा हा शे’र उच्चारीत असतो, तेव्हा मला आतून कुठेतरी जाणवत असतं- मी डॉ.इक्बाल नाही, चित्रातला तो चोर आहे..लबाड.
डॉ.इक्बाल यांचाच आणखी एक शे’र आहे-
ढुंडने वाला सितारों की गुजरगाहोंका
अपनी अफकार की दुनिया में सफर कर ना सका.
…नक्षत्रांचे मार्ग शोधणारा माणूस स्वत:च्या मनात वावरू शकला नाही,आत्मपरीक्षण करू शकला नाही,असा या शे’रचा मतलब.थट्टेच्या उन्हात मी या शे’रच्या अनुषंगाने एक व्यंगचित्र काढलं : भली मोठी दुर्बीन घेवून तो शास्त्रद्न्य आकाशात नजर लावून बसला आहे आणि त्याच्या पाठीमागेच खुंटीला अडकविलेल्या त्याच्या पॅंटीतून त्याची बायको पैसे काढून घेते आहे-चोरते आहे; त्याला खबर नाही !
…अर्थात कोवळ्या उन्हात शिल्पकृती चमकून जावी तसं विसंगतीच्या नजरेतून इक्बाल यांच्या शे’रमधले आशय मनात भक्कम झालेले आहेत. त्या काव्याचं मोल ध्यानात आलं आहे.
******

Read Full Post »